De spirit van een zachtmoedige revolutie

Na Lost in the Greenhouse en Het Verdriet van de Zuiderzee presenteren Orkater & Schouwburg De Lawei nu het derde deel van de Friesland-trilogie, deze zomer te zien op een bijzondere locatie in Nij Beets. Regisseur Geert Lageveen en componist Radek Fedyk vertellen over De revolutie van de Rinsema’s. 

‘De gebroeders Rinsema zijn twee schoenmakers, die er rond de tijd van de Eerste Wereldoorlog voor gezorgd hebben dat het kleine dorpje Drachten, diep in Friesland, even het centrum van de Europese kunsten werd’, vertelt Geert, zelf afkomstig uit Drachten. ‘Zij bezaten een aantrekkingskracht voor een aantal zeer bekende kunstenaars, waaronder Theo van Doesburg en Kurt Schwitters.’ 

‘Deze kunstenaars maakten deel uit van een revolutie tegen alle systemen die hadden geleid tot de Eerste Wereldoorlog en daarom omvergeworpen moesten worden. Het was de tijd waarin het communisme opkwam. Friesland was een achtergebleven gebied met grote armoede. De turfstekers waren al arm, maar toen de turf ook nog begon op te raken, was er steeds minder werk. Dat was een hele rijpe voedingsbodem voor revolutie.’ 

‘Maar het bijzondere aan deze broers was dat zij geen gewelddadige revolutie wilden. Zij wilden een mentaliteitsverandering en gingen op zoek naar een nieuw mens-zijn. Evert deed dat dat met woorden. Zijn broer Thijs deed dat door te schilderen.’

Een ritselende revolutie

‘Zo gebeurde hier iets bijzonders, op een plek waar mensen het niet meteen verwachten, vanwege het vooroordeel dat kunst bij de stad hoort. Maar dat is niet zo. Het vuur van de verbeelding kan overal ontvlammen. Ongeacht wat voor kleur je hebt, ongeacht of je rijk of arm bent, of je uit de stad of van het platteland komt en ongeacht of je theoretisch of praktisch geschoold bent, zoals deze twee schoenmakers.’

Hoewel Geert zelf uit Drachten komt, kwam hij pas een aantal jaar geleden achter het verhaal van de twee broers: ‘Ik was door Krin Rinsema gevraagd om een opening te verzorgen in Museum Dr8888. Toen hoorde ik het verhaal van haar opa en zijn broer. Had dat hier plaatsgevonden? Ik vond het fantastisch. Sindsdien draag ik dit verhaal met me mee.’ 

En juist nu is het tijd om dit verhaal te vertellen. ‘In onze tijd wordt kunst naar de zijlijn geschoven als iets dat niet van belang is. In het denken over wat voor maatschappij we willen hebben, is de spirit van deze broers daarom opnieuw belangrijk. Die spirit draait om het omverwerpen van bestaande hokjes, het scheppen van ruimte en het verleggen van grenzen. Zij streden voor zachtmoedigheid, voor empathie. En dat is de revolutie die ik wil laten zien in deze voorstelling: een kleine, mooie ritselende revolutie, zoals Lucebert schrijft in een van zijn gedichten.’

Rottijd voor kunstenaars

Het verhaal wordt verteld aan de hand van een andere echt bestaande Friese kunstenaar, genaamd Jeanne Bieruma Oosting. ‘Zij was een vrouwelijke kunstenaar die haar hele leven heeft moeten vechten tegen de vooroordelen over óf en wát je als vrouwelijke kunstenaar allemaal wel en niet zou mogen schilderen. Zij heeft die twee broers ook gekend en is uiteindelijk heel oud geworden. Het leek mij een mooi vertrekpunt om haar vanuit onze tijd terug te laten keren naar de plek waar het allemaal is gebeurd en de twee broers op te graven uit het zand.’

‘Dat doet ze omdat ze ziet dat het weer nodig is, in deze rottijd voor kunstenaars, zoals zij het noemt. We hebben de spirit van de Rinsema’s nodig, nu alle hokjes weer terug aan het komen zijn. Al die hokjes en muren waar zij heel haar leven tegen heeft moeten vechten.’ 

‘Jeanne neemt ons mee terug in de tijd. En zo zien we Evert opgeroepen worden voor de oorlog. We zien hoe de stemming in Friesland is op dat moment, wat het betekent als Theo van Doesburg met veel bombarie het landelijke Drachten binnenkomt. En we zien hoe even iedereen meegaat in die totaal bevrijdende revolutie.’ 

‘Maar we zien ook hoe de hele Dada-veldtocht eindigde in Drachten. Kunst kan namelijk wel antwoorden geven, maar nooit het meest directe, en nooit het antwoord dat je verwacht. Uiteindelijk zien we dan die twee broers toch met zijn tweeën achterblijven als het hele kunstcircus weer wegtrekt. Maar hopelijk nemen we dan toch iets van hun spirit mee.’

Muzikale collages 

‘Bij Dada draait het om een vrijheid waarin alles mogelijk is. Die vrijheid proberen we op zo veel mogelijk manieren op te zoeken in het maakproces. Muziek speelt daarin een belangrijke rol. En ik ben erg blij dat ik voor de muziek weer mag samenwerken met Radek.’

Radek Fedyk was als componist en muzikant al bij de eerste delen uit de Friesland-trilogie betrokken. ‘Lost in the Greenhouse zat een beetje in de Balkansfeer. Voor Het Verdriet van de Zuiderzee zaten we heel erg op ruimtelijkheid en natuur. Voor deze voorstelling hebben we Dada in ons achterhoofd, maar dat betekent juist dat we niet één duidelijke stijl hebben gekozen, maar dat alles mogelijk is en alles samen kan, zoals in de Dada-collages’, vertelt Radek. 

‘In die muzikale collage zul je marsmuziek horen, maar ook Duitse punk. Daar tegenover staat dan weer een musical, die weer bestaat uit allemaal andere musicals. We horen freejazz. We horen Kurt Weil-achtige stukken. De klankgedichten van Kurt Schwitters zijn een inspiratie. En we eindigen zelfs in het nu met een muziekstuk met autotune.’

‘Waar het bij mij altijd om gaat in de muziek is dat je iets voelt. De muziek moet dat revolutionaire vuur voelbaar maken. De vrijheid laten klinken. Maar ook het verlangen daarnaar. En de eenzaamheid en melancholie, als het allemaal toch niet is geworden wat we ervan hadden verwacht. Uiteindelijk is het toch een verhaal over menselijke emoties.’ 

Een leeg canvas

Aan dat verhaal draagt ook de bijzondere locatie bij, een zandafgraving tussen Nij Beets en Beetsterzwaag. ‘Een symbolische plek’, vertelt Geert, ‘Beetsterzwaag was altijd het rijkste dorp van Friesland, terwijl Nij Beets, waar mijn familie vandaan komt, vroeger een van de armste dorpen was. We spelen op een door mensen gecreëerd landschap, op de grens van rijk en arm, met daarbij nog een voor mij persoonlijke betekenis. Daar viel ik meteen voor.’

‘Toen ik voor het eerst op de locatie kwam en die zandbergen zag, zag ik een leeg canvas voor me. Ik voelde toen dat ik met een lege ruimte wilde beginnen. Aan het begin van de voorstelling kijken we daarom naar een enorme zandvlakte met allemaal kisten waar kunstwerken in vervoerd worden. Alsof we kijken naar de restanten van de kunstgeschiedenis. Gaandeweg de voorstelling verschijnen er dan steeds meer beelden en decorstukken, waardoor je tegen het eind toch naar een groot schilderij kijkt.’ 

‘En dan doen er elke avond ook nog acht jonge vrouwen uit Friesland mee in het stuk, die we De Blue Boys noemen. Dat geeft ons de mogelijkheid om Drachten een bevolking te geven, militairen langs te kunnen laten paraderen en om een grote beelden te kunnen maken. Jochem Stavenuiter van Mimetheatergroep Bambi gaat deze beelden met ze maken. Ik vind wat hij maakt altijd erg sterk dus ik ben heel blij dat ik deze keer met hem kan werken.’ 

Plezier en vrijheid

‘Met de Friesland-trilogie hebben we de provincie vanuit drie hele eigen en toch ook verbonden thema’s bekeken. Want of het nu gaat over economie, natuurbehoud of kunst, uiteindelijk gaat het steeds over de vraag in wat voor maatschappij we willen leven en wat we daarin belangrijk vinden.’ 

‘Daarom is het ook echt een voorstelling voor iedereen. Of je nu veel van kunst weet of niet. Het is ook gewoon een menselijk en ontroerend verhaal over twee broers. Een verhaal dat ik heel graag wil vertellen, omdat ik iets van hun spirit wil laten zien. Die zin om alle hokjes op te blazen.’ ‘Dat heeft iets positiefs’, vult Radek aan. ‘En dat vind ik ook belangrijk voor de muziek. Dat alles mag worden uitgeprobeerd. En dat je het samen doet.’ 

‘Dat plezier heb ik ook gehad tijdens het schrijven’, zegt Geert. ‘En dat plezier moet ook in de voorstelling zitten. Het plezier van de kunst! De humor. De vrijheid. Ja, als je zingend en fluitend uit de voorstelling komt met een frisse blik, is het voor mij geslaagd.’

De revolutie van de Rinsema’s speelt van 29 mei t/m 6 juli 2025 in Nij Beets. Kaarten zijn te koop via revolutievanderinsemas.nl. Een voorstelling van Orkater en Schouwburg De Lawei, in het kader van Arcadia 2025.