OVER ORKATER/DE NIEUWKOMERS

Binnen de theaterwereld is het moeilijk om iets aan te wijzen dat je met Orkater/De Nieuwkomers kunt vergelijken: een plek waar je als jonge maker door een gevestigd gezelschap wordt geadopteerd en de mogelijkheid krijgt om een nieuw muziektheaterstuk te maken. Waar je werkt met input en advies van ervaren makers en medewerkers, maar altijd vanuit de inhoud en in de richting die jij als maker voor ogen hebt. Het hoeft geen stuk te worden met Orkater-signatuur, want die krijgt het vanzelf: de Orkater-signatuur is er een van veelzijdigheid, veelvormigheid, veelkleurigheid. Met als gemene deler muziektheater met live gespeelde muziek, vanuit een maakproces dat zich kenmerkt door collectiviteit. En een vleugje van iets dat moeilijk onder woorden te brengen is. Belle van Heerikhuizen van Nieuwkomerscollectief KONVOOI vindt het nog het best te omschrijven als: “Iets van brutaliteit”.

Hoe je die kans te pakken krijgt? Door op te vallen met je plan en uitgenodigd te worden voor de jaarlijkse presentatiedag - vroeger nog in huis bij Orkater zelf in de Houthavens van Amsterdam, inmiddels een stapje groter op het podium van de Meervaart. Die presentatie, die zullen we niet rooskleuriger maken dan het is: doodeng. Niet alleen zit de vaste kern van Orkater in de zaal (inclusief oud-Nieuwkomers), ook een grote schare partners van Orkater/De Nieuwkomers, bestaande uit programmeurs en directeurs van verschillende theaters en festivals, komt opdagen om de presentaties te bekijken, bespreken, en mee te denken over de keuze.

De Keuze, met hoofdletters, waarvan je als maker toch een klein beetje het gevoel krijgt dat je toekomst ervan afhangt. Met vier of vijf groepjes makers sta je nagelbijtend te wachten voor je op moet. Allemaal totaal verschillende mensen met een verhaal dat ze heel graag willen vertellen.

Want zo groots voelt het wel: uitgenodigd worden bij een begrip als Orkater. Die groep waarvan je op de een of andere manier de naam al kende toen je nog niks van theater wist. Met in de aanbieding: de kans om een volwaardige voorstelling te maken en spelen op grote festivals of in theaters door het hele land, gerecenseerd te worden door de pers en te werken met een volwaardig budget.

Geen gangbaar maakproces

Zo indrukwekkend als het voelt wanneer je er nog niet echt binnen bent, zo huiselijk en warm is het op het moment dat je eenmaal Nieuwkomer bent. Als de keuze voor jou als maker eenmaal is gemaakt, valt de bewijslast van je schouders: je bent onderdeel van de Orkater-familie.

Een familie met verschillende expertises in één huis, waardoor contact met de verschillende afdelingen van het gezelschap snel is gelegd. Er is geen strenge scheiding tussen artistiek en kantoor; iedereen is betrokken bij wat er in de repetitieruimte gebeurt. Niet alleen de artistiek leider komt kijken naar een doorloop, ook productieleiders en educatie- en publiciteitsmedewerkers zijn aanwezig, technici en decorbouwers, stagiairs en bureaumanagers. 
Allemaal mensen met kennis en kunde als makers en medewerkers, maar ook als ervaren toeschouwers van inmiddels honderden doorlopen, try-outs en voorstellingen in elk stadium. Iedereen denkt mee en de belangrijkste opmerkingen komen vaak uit onverwachte hoek.

Bijzonder aan het Nieuwkomerstraject is dat het een route is met een serieus eindpunt, maar een rustig en zoekend begin. Je kan zelf nadenken over begeleiding bij je traject, je werkwijze en presentatieplekken. Je hoeft niet direct in het keurslijf van een gangbaar maakproces (zes weken repeteren en dan première): je mag eerst een beetje uitproberen. Ver voor het echte maakproces, kun je samen de (muziek)repetitieruimte in voor twee weken, een maand of zelfs drie, om verder te ontdekken hoe je (samen)werkt, wat je wil maken, te experimenteren en te ontdekken hoe het bij Orkater werkt. Dat is dan ook meteen de eigenlijke echte kennismaking wederzijds: hoe passen wij als makers bij elkaar, bij Orkater en Orkater bij ons? En: hoe willen we eigenlijk werken?

Een rode draad in het Nieuwkomerstraject is het volgen van intuïtie; er is geen formule voor hoe het moet. Waar je bij het doen van een aanvraag bij een fonds of het schrijven van een plan voor een gezelschap goed moet kunnen beargumenteren waarom je iets op een bepaalde manier wil doen, mag je bij Orkater/De Nieuwkomers vanuit je intuïtie werken. Je hoeft niet de allerbeste te zijn in het schrijven van subsidie-aanvragen of het mondeling overtuigen van een artistiek leider, of netwerken op de beste feestjes. Je bent een jonge maker, met een idee en laat jezelf en je plan op de presentatie zien.

Professionaliseringsslag

Orkater/De Nieuwkomers is voor veel makers de eerste grote stap naar professionaliteit en zelfstandigheid. Voor sommige groepen blijft het bij één of twee voorstellingen, waarna de leden hun eigen weg gaan, terwijl andere groepen samen daarna nog jaren doorgaan en zelf een gevestigde naam worden. Dit geldt voor theatermaker Dagmar Slagmolen, die onderdeel was van één van de eerste Nieuwkomersgroepen, met succesvoorstellingen Een mond vol zand en Vanaf nu heet je Pjotr. Samen met violiste Rosa Arnold vormt ze Via Berlin, een zelfstandig muziektheatergezelschap dat klassieke muziek met nieuw theater mixt en al meer dan veertien nieuwe voorstellingen gemaakt heeft, die touren in binnen- en buitenland, waaronder enkele grote coproducties met Orkater.

Zo veelvormig als Nieuwkomersvoorstellingen zijn, zo eensgezind zijn oud-Nieuwkomers over de kans die je krijgt. Dagmar: “Als je jonge maker bent, weet je vaak nog heel weinig van de productiekant van theatermaken én produceren kost gewoon veel geld. Dat is een enorm voordeel van dit traject; je mag je helemaal focussen op wat je wil maken en Orkater ondersteunt dat.”

Er zijn ook Nieuwkomers die niet alleen als Nieuwkomers voorstellingen maken, maar daarna als makers onderdeel blijven van Orkater en doorstromen naar andere projecten, voor de kleine én grote zaal. Collectief Sir Duke maakte in 2017 haar debuut bij Orkater/De Nieuwkomers met de Blackout van ‘77, gevolgd door Hatta & de Kom en Guilty Until Proven. Verschillende makers van Sir Duke zijn daarna betrokken geweest bij Orkatervoorstellingen, zoals Gery Mendes en Dionne Verwey bij Woiski vs Woiski en De Gliphoeve. En regisseur Nita Kersten maakt in 2023 nog En ze maakte een kind. Nita: “Elk voorstellingsproces is een halve toneelschool aan leren. Ik heb het allermeest geleerd door te maken.” De leden van Sir Duke zijn alle vijf makers op hoog niveau die op verschillende plekken werken. Nita: “Voor ons allemaal heeft het denk ik deuren geopend die daarvoor gesloten waren - dat we al bij Orkater werkten, maakte dat we een sterkere positie hadden, ook bij andere gezelschappen.”

Als een huis achter je staan

In 2018 presenteren de makers van KONVOOI hun versie van de Ilias voor Orkater/De Nieuwkomers. Maker en speler Jacob de Groot en regisseur Belle van Heerikhuizen noemen het toetreden tot Orkater: “Ultiem.” Het Nieuwkomerstraject - inclusief de auditie - dwong KONVOOI te gaan staan voor hun idee. Orkater keek naar de makers met een blik van gelijkwaardigheid. Jacob: “De voorstelling is het belangrijkst, en daar leunt het traject op. Binnen Orkater kun je het oneens zijn met elkaar, discussiëren of niet luisteren naar adviezen.” Het maken van een voorstelling bij Orkater/De Nieuwkomers beschrijft KONVOOI als een grote en razendsnelle professionaliseringsslag. Jacob: Ik weet nog dat ik op een gegeven moment op de tribune zat, tijdens een opbouw van Ilias, en iedereen was bezig: technici, de vormgevers, productie, mensen van kantoor en wij. En ik zat daar en ik zoomde uit en ik dacht: jezus, we zijn gewoon in een café begonnen met een dom idee en hier zitten nu gewoon twintig professionals deze shit te fixen. Ik besefte hoe bijzonder het is dat een Nieuwkomersvoorstelling een volwaardige voorstelling is.”

Ook Nita benoemt de waarde daarvan: “Alles wat je erbij krijgt is belangrijk: een tour voor de acteurs, een groot bereik, stress van recensies. Dat is uniek en geweldig.” Jacob: “Wat Orkater doet is heel respectvol naar ons en naar wat we maken - terwijl we ons nog niet met eerder werk hadden bewezen. Het Nieuwkomerstraject is een belangrijk signaal, ook naar de sector: dit wat hier gemaakt wordt, heeft waarde.” Belle vult aan: “Orkater gaat als een huis achter je voorstelling staan en katapulteert je zo de wereld in.”