UMA is het nieuwe collectief van Orkater/De Nieuwkomers. UMA bestaat uit theatermakers Carmen van Mulier, Jamie Grant en Cripta Scheepers en muzikant en componist Jimmi Hueting. Samen maken ze hun eerste voorstelling, het liefdesepos Oroonoko. We stellen ze de vijf bekende W-vragen: wie, wat, waar, waarom en de klassieker: weg of waardevol?
WIE?
Carmen: “Wie we zijn als collectief en wat ons definieert?” Cripta: “Alright, wat een eerste vraag.” Jamie: “O jee.”
Carmen: “Ik krijg gelijk zin om tegen te sputteren, want we maken pas onze eerste voorstelling. Ons antwoord is dan per definitie bluf.” Jamie: “We zijn met drie vrouwen en we heten Uma, wat vrouw betekent in het Sranantongo. Er is uiteraard ook een man bij, maar ook de novelle waar deze eerste voorstelling op is gebaseerd is geschreven door een vrouw. Dat is een belangrijk gegeven. Er zijn veel bekende toneelstukken zoals Griekse tragedies of stukken van Shakespeare, maar ook andere voorstellingen en films, met interessante mannelijke rollen. Wij willen als vrouw ook wel iets te spelen hebben.”
Cripta: „Je kunt ons werk ook wel eclectisch noemen. Dat zie je op meerdere manieren terug, in de muziekstijl, in de theatervorm, in wie we zelf zijn. We durven stijlen en vormen te ontgroeien.“ Jamie: “Ik vind het interessant dat de vrouwen alledrie een andere culturele achtergrond hebben. Carmen heeft een Surinaamse achtergrond, Cripta een Jamaicaanse en ik een Indonesische. In onze samenleving heeft de kennis van onze voorouders een klein belang, ten opzichte van het dominante westerse gedachtegoed. Zelf weet ik bijvoorbeeld weinig van het leven, het geloof en de spiritualiteit in Indonesië. We missen het onderzoek naar onze eigen achtergrond en de verloren kennis. Dat is wel een element dat gaat terugkeren in ons werk, vermoed ik.” Cripta: “Het is eigenlijk raar om te kunnen denken als Nederlander dat je los staat van deze achtergrond. Het is onze gezamenlijke geschiedenis.”
WAT?
Carmen: “We maken de voorstelling Oroonoko, gebaseerd op de gelijknamige novelle van de Britse schrijfster Aphra Behn. Het begon bij de behoefte een tragedie te spelen, maar dan kom je al snel bij de Grieken uit. Grappig, omdat je ook zou kunnen zeggen dat alles in de Griekse tragedies van 400 jaar voor Christus best ver van de Nederlandse cultuur af staat, maar tegelijkertijd kunnen we ons er prima mee identificeren. Waarom zijn andere tragedies uit andere werelddelen dan zo onbekend en ongespeeld? Zo ontstond onze wens andere tragedies op te zoeken.”
“Ik heb mijn vader gevraagd, hij is Surinaams, of hij nog niet-westerse tragedies kende. Hij stuurde me een lijst met alleen vrouwelijke schrijvers, my father the feminist. Daar stond Aphra Behn met Oroonoko op en dat voelde gelijk als een belangrijk verhaal.”
“Het verhaal is heel rijk met grootse locaties: plantages, grootse schepen, dus om die voor toneel geschikt te maken moesten we het best radicaal bewerken. Tegelijk volgen we wel in grote lijnen het verhaal. In de novelle zitten veel machtsverschuivingen: er is een Afrikaanse prins, Oroonoko, die alles heeft wat hij wil, maar door een list tot slaaf wordt gemaakt en naar een Surinaamse plantage gebracht. Dan probeert hij uit het systeem te breken door zich te identificeren met de kolonist en westers te denken. Daar bovenop komt de rol van de auteur zelf, Aphra Behn, die het lot van de hoofdpersoon schrijft. Zij heeft de macht van de pen. Zo zijn we begonnen met het fenomeen macht.” Cripta: “Onze eerste vraag was: is het inherent aan de mens om te willen overheersen? Waar komt onze overheerszucht vandaan? We hebben meerdere mensen geïnterviewd, zoals een hoogleraar filosofie en een wintipriesteres. Ons thema is door die gesprekken en ons eigen maakproces wel verschoven. Nu stellen we ons een meer deterministische vraag: kun je ontsnappen aan je lot?” Jamie: “Hoe zitten systemen in elkaar? Hoe verhouden mensen zich tot systemen? Als je geboren wordt in een bepaald systeem, hoe kun je daar dan uitbreken?“
Carmen: “Zo kwamen we op het idee om Aphra Behn zelf in de voorstelling te verwerken. Op die manier kun je laten zien dat zij iets bedenkt terwijl het personage dat moet ondergaan. Zij kiest zijn pad en heeft de macht van de pen. Hoe tragischer het verhaal, hoe interessanter voor het publiek. De heftige momenten blijven het publiek bij, zo stuur je een verhaal de eeuwigheid in. Tegelijkertijd moet de hoofdpersoon al die shit wel ondergaan. Dat is ook een actuele discussie: Oroonoko is een zwarte man, die de hel moet doorstaan, bedacht door een witte vrouw. Doet Aphra Behn er goed aan zijn leven op te tekenen of claimt ze zijn verhaal? Wie is er de baas over?”
WAAR?
Jimmi: “Er zijn drie werelden in het verhaal: Engeland in de 17e eeuw, Coramantien in wat nu Ghana is en Suriname. Daar komt dan ook nog onze eigen, huidige wereld bij. In de muziek brengen we die werelden bij elkaar. Ik heb barokmuziek gecombineerd met banja en kawina, muziek die in de slaventijd in Suriname werd gemaakt en die je nu nog terughoort in West-Afrika. Daar heb ik elektronische muziek aan toegevoegd. Die combinatie blijkt goed te werken. Barokmuziek werd al gebruikt als dansmuziek, dus er zit een bepaald ritme in: wals en driekwartsmaten. Dat is vrij basic en traag, dus je kunt daar zelf met kleine aanpassingen makkelijk een toffe groove aan geven. Doordat beide genres niet zulke ingenieuze harmonieën hebben kun je ze goed samenvoegen.” Carmen: “Kawina, dat op de plantages werd gezongen, bestaat vaak uit drieklanken met dezelfde akkoordprogressies als in de barokmuziek.”
Jimmi: “Om de muziek een extra laag te laten vertellen die je als acteur niet hoeft te spelen, hebben we gekozen voor een grootse, epische sound. Bombatisch en hard. Ik ben van oorsprong drummer dus er is veel percussie. De computer helpt daarin ook een handje mee. We kijken nog hoe we de 17e eeuwse klavecimbelsound kunnen gebruiken en er wordt veel gezongen in oud-Engels en het Sranantongo, Surinaams.”
Carmen: “Het mixen van muziekstijlen en het vernieuwen van muziektheater is iets waar Orkater een pionier in is. Het zoeken van nieuwe verhalen, het onderzoeken van nieuwe vormen, dat doet Orkater al lang, eeuwenlang wil ik bijna zeggen.” Cripta: “Er is hier veel aandacht voor het proces en het artistieke product, maar allemaal vanuit onze behoefte en zoektocht. Iedereen is geëngageerd met het verhaal en door de luxe dat Orkater zich bezighoudt met de productionele voorwaarden, kunnen wij ons richten op het maakproces.” Carmen: “Soms zegt iemand van Orkater: ‘ja, goed idee, dat deden we in 1994 ook al’, maar soms wordt er ook gezegd: ‘spannend, dat hebben we nog nooit eerder gedaan, laten we het proberen’.”
WAAROM?
Jimmi: “We voelen allemaal dat het belangrijk en waardevol is om het verhaal goed te vertellen. Het is een kutgeschiedenis waar we in Nederland gewoon nog steeds de vruchten van plukken, er is zoveel opgebouwd vanuit de tijd van de slavernij.”
Carmen: “De novelle is geschreven door een witte vrouw. Haar hele visie op Suriname en Afrika is al westers. We zijn door het verhaal heen gaan kammen met de vraag of wel klopt wel wat hij nu doet. Wat zou iemand in de 17e eeuw uit Afrika echt gezegd of gedaan hebben? We moesten dus meer te weten komen over Afrikaanse mensen die naar Suriname zijn gebracht. Toen hebben we contact gezocht met wintipriesters Marian Markelo. Zij heeft veel verteld over de spiritualiteit van mensen in Suriname tijdens de slaventijd. Soms hebben we haar gebeld met vragen over het script: dit is de situatie, welk ritueel zou dit personage nu doen? Zij werd daar enthousiast van en gaf historisch correcte opties.”
Cripta: “Soms hebben we het ook over de angst iets aan te raken of wanneer je het recht hebt een bepaald verhaal te vertellen. Er zijn volgens mij geen duidelijke grenzen, maar het is een interessant gesprek dat we zo open en liefdevol mogelijk met elkaar voeren.” Carmen: “Soms bespreken we dat zelfs per zin of per woord, ‘ah, hier gaan we geloof ik over een grensje.’”
WEG OF WAARDEVOL?
Carmen: “De eerste kill your darling was tegelijkertijd ook het allereerste idee. De voorstelling is ooit begonnen met een vormidee, namelijk zogeheten tableaus vivants. Stilstaande beelden, waarvan we echt dachten dat ze de kern van de voorstelling zouden vormen. Het verhaal is echter zo rijk, dat krijgen we niet verteld in stilstaande beelden.”
Jamie: “We waren allemaal enorm onder de indruk van het gesprek met Marian Markelo. Door haar verhalen kwam alles tot leven.” Carmen: “Mijn voorouders waren tot slaaf gemaakten in Suriname, dus het werd voor mij opeens heel persoonlijk, wat ik niet zozeer had verwacht.” Jimmi: “Ik vind het een bijzonder besef dat de voorouders van Jamie, Cripta en Carmen bij wijze van spreken naast Oroonoko hadden kunnen zitten.” Jamie: “Ja, soms komt het tijdens het repteren opeens veel dichterbij dan we dachten.”